FILMSKE ZVIJEZDE

Tipologija ženskih zvijezda američkog filma

UDK: 791.635-055.2 (73) (091)

Autor razmatra tipologiju ženskih filmskih zvijezda, preuzetu od njemačkog povjesničara filma Enna Patalasa koju je potom revidirao i nadopunio uzimajući u obzir i modele tipologija Edgara Morina, Richarda Dyera i Molly Haskell, Kao prvi izdvaja tip »djevice«, veziv uz Mary Pickford, Lillian i Dorothy Gish, u razvojnoj liniji prema Shirley Temple i Doris Day, ali i prema požrtvovnim i »čistim« junakinjama socijalističkih kinematografija, koje tako, na specifičan način, perpetuiraju taj tip izvan američke kinematografije. Slijedi analiza tipa »fatalne žene«, u razvojnoj liniji od tipa zavodnice iz kazališnih melodrama u književnosti devetnaestoga stoljeća preko Aste Nielsen i Thede Bare do nekih uloga Rite Hayworth, Lane Turner i Veronice Lake. Tip najvezaniji uz američku kinematografiju i žanrovski određen komedijom jest »flapper« — tip površne, neinhibirane djevojke čiji prikaz računa na potiskivanje prikaza spolnoga i rodnoga identiteta u smjeru androginije; predstavnice su Clara Bow, Colleen Moore, Louise Brooks (prije suradnje s G.W.Pabstom) te Joan Crawford, koja markira razvoj toga tipa prema »dobroj prijateljici« i »mondenki«. Potom se analizira »vamp«, kao najspecifičniji tip u Patalasovoj tipologiji; kao predstavnice toga tipa analiziraju se Greta Garbo, Marlene Dietrich, Mae West i Jean Harlow. U analizi tipa »mondenke«, ponovno se naglašava žanrovska uvjetovanost tipova: dok se »vamp«, odnosno »fatalna žena«, proizvodi isključivo unutar melodrame, »mondenka« destabilizira granicu između melodrame i sofisticirane komedije, a od 1940-ih istaknuti je tip i unutar trilera. Kao reprezentante toga tipa autor analizira Gloriju Swanson, te Bette Davis, ali ističe nestabilne granice samoga tipa, budući da se »mondenka« aktivno prepleće s tipom »dobre prijateljice« u ulogama reprezentativnih glumica kakve su Lauren Bacall, Greer Garson i Deborah Kerr, a napose kod zvijezda trilera Alfreda Hitchcocka — Ingrid Bergman, Grace Kelly i Eve Marie Saint. Slična nestabilnost obilježava i tip »dobre prijateljice« I ovaj je tip žanrovski uvjetovan, budući da je karakterističan ponajprije za screwball-komedije 1930-ih, a reprezentanti su mu Claudette Colbert, Myrna Loy, Jean Arthur, Carole Lombard, Katharine Hepburn i Ginger Rogers. Potom se prati raslojavanje tipa od kraja 1960-ih, koje koincidira s raslojavanjem samoga sustava zvijezda, ali »dobra prijateljica« bilježi kontinuitet u 1970-ima u ulogama Diane Keaton u filmovima Woodyja Allena, te u romantičnim komedijama 1990-ih. Slijedi analiza tipa vezivoga uz mjuzikle i glazbene komedije iz 1940-ih i 1950-ih — tzv. »pin-up« — čiji su reprezentanti Marilyn Monroe, Betty Grable i Esther Williams. Za »pin-up« je, međutim, posebno značajna Rita Hayworth, kod koje pin-up korespondira s fatalnom ženom. I posljednji tip, »nimfeta« preispituje granice tipa unutar kojih se konstituira, budući da se može tumačiti kao izdanak »flappera«, a žanrovski je veziva i uz melodramu i uz komediju; njezini su reprezentanti Leslie Caron, Audrey Hepburn i Shirley MacLaine.

Bruno Kragić